Republika Południowej Afryki to kraj, który z polskiego punktu widzenia wydaje się interesujący i egzotyczny. Osoby zainteresowane ekonomią oraz polityką, zapewne kojarzą RPA z wcześniej prowadzonym apartheidem i poziomem rozwoju gospodarczego, który jest wysoki, jak na kraj z Czarnego Kontynentu.

Rand południowoafrykański (ZAR)

Warto również zdawać sobie sprawę, że Południowa Afryka pod względem wielkości populacji znacząco wyprzedza Polskę i posiada ogromną ilość cennych złóż mineralnych. Między innymi dlatego RPA odgrywa coraz ważniejszą rolę w globalnym systemie ekonomicznym, a rand południowoafrykański (ZAR) na rynku FOREX cieszy się większym zainteresowaniem niż złoty.

Symbol oraz podział waluty południowoafrykańskiej

Rand południowoafrykański na tle innych walut świata, z pewnością wyróżnia się ciekawym symbolem w międzynarodowym formacie ISO 4217 (ZAR).

Ten trzyliterowy skrót pochodzi od holenderskiego określenia „Zuid – Afrikaanse Rand”. Pochodzenie skrótu „ZAR” stanie się bardziej zrozumiałe, gdy w kolejnej części naszego opisu, krótko omówimy historię RPA oraz samego randa. Warto wspomnieć, że nietypowa nazwa południowoafrykańskiej waluty, wywodzi się od stukilometrowego pasma górskiego Witwatersrand, w którym odnaleziono spore złoża złota. Obecność tego cennego kruszcu zdynamizowała rozwój Związku Południowej Afryki i późniejszej Republiki Południowej Afryki.

Mniej interesująca jest etymologia nazwy centa, czyli podjednostki randa (1 cent – c = 1/100 randa). Jak nietrudno się domyślić, nazwa centa RPA nawiązuje do jego wartości stanowiącej jedną setną randa. Centy jako podjednostkę guldenów, do południowej Afryki przywieźli osadnicy z odległej Holandii.

Wymień, prześlij randy

Monety ZAR

Obecnie w portfelach i kieszeniach mieszkańców RPA, wciąż można znaleźć monety z nominałem wyrażonym w centach (patrz poniższa grafika). Aktualnie używana seria południowoafrykańskich monet, składa się z następujących nominałów:

• 10 centów
• 20 centów
• 50 centów
• 1 rand (100 centów)
• 2 randy
• 5 randów (moneta spotykana w dwóch wersjach)

Warto wspomnieć, że bimetaliczna (składająca się z dwóch rodzajów stopu) wersja monety 5 ZAR została wprowadzona w 2004 roku, aby utrudnić zadanie fałszerzom. Do obecnej serii monet, której wybijanie rozpoczęto w 1989 roku, należały również mniejsze nominały (1 cent, 2 centy oraz 5 centów). Inflacja postawiła jednak pod znakiem zapytania użyteczność monet o najmniejszej wartości. Monety jednocentowe i dwucentowe nie są już wprowadzane do obiegu od 2002 r. Dziesięć lat później, zaprzestano produkcji pięciocentówki. Wszystkie wymienione monety (1 cent, 2 centy i 5 centów) pozostają nadal legalnym środkiem płatniczym, ale ich użyteczność jest bardzo ograniczona. Wielu handlowców zaokrągla ceny do 10 centów i nie akceptuje już najmniejszych monet. Warto dodać, że wszystkie metalowe pieniądze z aktualnej serii zaprojektowano tak, aby posiadały na awersie motywy łatwo kojarzące się z krajową przyrodą (m.in. przedstawienia antylop). Rewers monet z RPA, został zarezerwowany na godło tego kraju.

Banknoty w RPA

Interesująco wyglądają także banknoty obecnie używane na terytorium Republiki Południowej Afryki (patrz poniższe grafiki). W RPA obecnie mamy do czynienia z równoległym używaniem dwóch serii banknotów. Starsza seria jest bardziej rozpoznawalna poza granicami kraju i zyskała sobie nazwę „wielkiej piątki”. To określenie jest związane z przedstawieniem na banknotach pięciu wielkich zwierząt Afryki – nosorożca białego (10 ZAR), słonia afrykańskiego (20 ZAR), lwa (50 ZAR), bawoła afrykańskiego (100 ZAR) oraz lamparta (200 ZAR). Prezentowane poniżej banknoty, pomimo swojego wprowadzenia do obiegu w 2005 roku, nadal wyglądają bardzo ciekawie i przyciągają wzrok. Bank centralny RPA na razie nie podaje, kiedy starsze banknoty zostaną wycofane z użycia.

Warto dodać, że dokładnie te same afrykańskie zwierzęta o bardzo podobnym wyglądzie (nosorożec, słoń, lew, bawół i lampart) znalazły się na nowej serii banknotów, którą wprowadzono do obiegu w 2012 r. Pod względem kolorystyki, nowe banknoty przypominają swoje starsze odpowiedniki. Oprócz lepszych zabezpieczeń, uwagę zwraca obecność portretu Nelsona Mandeli na jednej stronie wszystkich nominałów.

Historia waluty RPA

Nowożytna historia waluty na terenie obecnego RPA, zaczyna się od przybycia europejskich osadników (głównie z Holandii), którzy w połowie XVII wieku przywieźli ze sobą krajową walutę. Potomkowie tych pierwszych przybyszów (zwani Burami lub Afrykanerami), stworzyli podwaliny pod budowę obecnego państwa. Osadnicy przybywający z Europy, posługiwali się głównie holenderskimi guldenami. W miarę upływu czasu i wzrostu lokalnej populacji Afrykanerów okazało się, że takie importowane pieniądze, nie wystarczają do pokrycia potrzeb kolonii.

Odpowiedzią na ten problem, była pierwsza emisja lokalnych banknotów w 1782 r. Początek XIX wieku przyniósł ekspansję Brytyjczyków, którzy skłonili osadników holenderskich do Wielkiego Treku, czyli podjęcia wędrówki w głąb Czarnego Lądu (lata 30 – te i 40 – te XIX wieku). Szybko okazało się, że Brytyjczycy nie chcą jedynie kolonizować najbardziej wysuniętej na południe części obecnego RPA. Imperium Brytyjskie stopniowo podporządkowało sobie tubylcze ludy. Burowie w latach 1880 – 1881 oparli się ekspansji Brytyjczyków, pragnących zająć między innymi złoża złota oraz diamentów. Druga wojna burska (1899 r. – 1902 r.) przyniosła jednak porażkę holenderskich osadników. Musieli oni uznać zwierzchność Wielkiej Brytanii. Brytyjczycy zobowiązali się między innymi do poszanowania odrębności językowej Burów. Warto zwrócić uwagę, że już pod koniec XIX wieku brytyjskie monety emitowane na terenie obecnego RPA, posiadały napisy w języku niderlandzkim (patrz poniższa grafika przedstawiająca monetę 2 i ½ szylinga z 1892 r.).

Wymień, prześlij randy

Osiem lat po zakończeniu drugiej wojny burskiej, powstał Związek Południowej Afryki (ZPA) funkcjonujący jako dominium Wielkiej Brytanii. Dla części tubylczej ludności wydzielono dwie enklawy – Lesotho i Suazi, a przewodnią rolę w państwie zaczęli pełnić Burowie. Walutą nowego kraju stał się funt południowoafrykański. Przez cały czas swojego funkcjonowania, funt ZPA podążał za swoim odpowiednikiem z Wielkiej Brytanii. Wyjątkiem były lata 1931 – 1933, w których funt ZPA (w przeciwieństwie do funta brytyjskiego) posiadał jeszcze pokrycie w złocie. Taka sytuacja spowodowała nadmierne umocnienie południowoafrykańskiej waluty i spadek opłacalności eksportu. Dlatego w 1933 r. Związek Południowej Afryki również zrezygnował ze złotego standardu. Poniżej prezentujemy banknot ZPA o nominale jednego funta, który został wyemitowany w 1942 r. Warto zwrócić uwagę, że ten banknot nadal posiadał napisy w języku niderlandzkim. Język holenderskich osadników miał urzędowy status przez cały okres istnienia Związku Południowej Afryki (podobnie jak język angielski).

Trzeba wspomnieć, że sześć lat po emisji poniższego banknotu, do władzy doszła Partia Narodowa. To ugrupowanie popierane głównie przez Afrykanerów, sprawowało niepodzielną władzę od 1948 r. do 1994 r. Zaraz po uzyskaniu parlamentarnej większości, Partia Narodowa zaczęła wprowadzać w życie doktrynę segregacji rasowej i apartheidu. Jedną z pierwszych decyzji, było przyznanie praw wyborczych tylko potomkom białych osadników (1951 r.). Polityka prowadzona przez Partię Narodową, w kolejnych dekadach skutkowała m.in. gospodarczymi sankcjami dla Związku Południowej Afryki oraz późniejszej Republiki Południowej Afryki.

Partia Narodowa konsekwentnie prowadziła swoją politykę również po zerwaniu wszelkich formalnych więzi z Wielką Brytania (1961 r.) i proklamowaniu Republiki Południowej Afryki. Warto wspomnieć, że ta zmiana z 1961 r. miała charakter dość formalny, bo od 1931 r. więzy Związku Południowej Afryki z koroną brytyjską pozostawały już bardzo słabe. Wraz z zupełnym uniezależnieniem się od Wielkiej Brytanii, doszło do zmiany krajowej waluty. Tę rolę w 1961 r. przejął rand. Wprowadzenie randa skutkowało decymalizacja systemu monetarnego. Dzięki tej zmianie, mieszkańcy RPA o dziesięć lat wcześniej niż Brytyjczycy uwolnili się od konieczności kłopotliwego przeliczania szylingów oraz pensów. Poniżej prezentujemy banknot o wartości 2 randów, który został wyemitowany w przełomowym roku 1961. Przedstawia on Jana van Riebeecka, czyli przywódcę holenderskich osadników z połowy XVII wieku.

Wspomniany van Riebeeck pojawił się również na banknotach z kolejnej emisji, które wprowadzono do obiegu w 1970 r. (patrz poniżej). Akcentowanie historii oraz tradycji białych Afrykanerów (również na banknotach), było ważnym elementem doktryny apartheidu.

Warto zwrócić uwagę, że w pierwszych latach swojego funkcjonowania, nowo powstałe państwo cechowało się wysokim tempem wzrostu gospodarczego (nawet 7% – 8% rocznie). Uzależniona od eksportu surowców gospodarka RPA, doświadczała jednak dużych wahań, jeżeli chodzi o roczny wzrost PKB. W dłuższej perspektywie czasowej, widoczny był spadkowy trend pod względem dynamiki rozwoju gospodarczego (patrz dane dla lat 1965 – 1976 na poniższym wykresie). Jedną z przyczyn tej sytuacji, były susze dewastujące coraz bardziej rozbudowywane rolnictwo. Problemem stało się również postępujące uzależnienie gospodarki RPA od cen złota. Pewne znaczenie miała także dyskryminacyjna polityka zatrudnienia. Biali robotnicy cieszyli się przywilejami i nie obawiali konkurencji ze strony pozostałych mieszkańców kraju. To miało negatywny wpływ na wydajność. Tymczasem płace uprzywilejowanych robotników szybko wzrastały, co było motywowane względami politycznymi. Opisywana sytuacja pogarszała konkurencyjność RPA w sferze przemysłu. Była to ważna kwestia, gdyż kolejne rządy Partii Narodowej systematycznie zwiększały udział produkcji przemysłowej w krajowym PKB.

Wymień, prześlij randy

Warto również przypomnieć o narastającym rozwarstwieniu dochodowym, które dodatkowo podsycało konflikt pomiędzy potomkami Afrykanerów i pozostałymi mieszkańcami RPA. Począwszy od lat 60 – tych, negatywny wpływ na gospodarkę miała również niestabilna sytuacja polityczna. Masakra nieuzbrojonych demonstrantów w 1960 r. sprawiła, że opozycyjny Afrykański Kongres Narodowy, podjął zbrojną walkę z rządem. Doniesienia o kolejnych zamachach na przedstawicieli administracji państwowej, zniechęcały zagranicznych inwestorów. Warto wspomnieć, że na wskutek aktów terroru mocno ucierpiały niektóre strategiczne dla gospodarki zakłady przemysłowe (np. zakłady przeróbki węgla kamiennego na ropę naftową w Sasolburgu). Inną niekorzystną okolicznością było uwikłanie RPA w wojnę graniczną z sąsiadami (lata 1966 – 1990).

Niestabilna sytuacja polityczna była czynnikiem osłabiającym notowania krajowej waluty. Na początku lat 80 – tych rozpoczął się systematyczny spadek wartość randa względem dolara USA (patrz poniższy wykres). Rynek walutowy w ten sposób zareagował na coraz gorsze wyniki gospodarcze RPA i spadki cen złota stanowiącego ważny towar eksportowy południowoafrykańskiego państwa. W kontekście wyników gospodarczych warto wspomnieć, że w RPA przeciętna roczna stopa wzrostu PKB z lat 60 – tych wynosiła około 5%. Ten wynik spadł do 3% w kolejnej dekadzie. Lata 80 – te przyniosły dwukrotny spadek tempa wzrostu gospodarczego (do 1,5% rocznie). Przyrost populacji szybszy od wzrostu gospodarczego, skutkował spadkiem PKB per capita. W latach 80 – tych, mieszkańcom RPA zaczęła doskwierać relatywnie wysoka inflacja (wynosząca 12% – 18% rocznie). Była ona związana między innymi z nadmiernym wzrostem płac białych pracowników i spadkiem wartości randa, który powodował wzrost kosztów zakupu importowanych towarów. Inflacyjne problemy Republiki Południowej Afryki, które rozpoczęły się już na początku lat 70 – tych, można przeanalizować na drugim poniższym wykresie.

Pogorszenie się sytuacji gospodarczej kraju, skłoniło władze do złagodzenia polityki apartheidu w drugiej połowie lat 70 – tych i pierwszej połowie lat 80 – tych. Przykładem była konstytucja z 1983 r. przyznająca ograniczone prawa polityczne Azjatom i ludności o mieszanym pochodzeniu (tzw. koloredom). Te zmiany nie okazały się jednak odpowiednio duże, aby złagodzić napięcie społeczne. Dodatkowo nie wszyscy politycy w obozie władzy akceptowali tempo następujących przemian. Przykładem jest słynne przemówienie prezydenta Bothy (1985 r.), które wedle zapowiedzi miało sygnalizować dalsze ustępstwa władz. Przemówienie Bothy nieoczekiwanie miało jednak zupełnie odmienny wydźwięk, co skończyło się gwałtownym spadkiem kursu randa (patrz poniższy wykres) i nałożeniem nowych sankcji przez USA. Były one bardziej bolesne dla RPA niż podobne ograniczenia inwestycyjne oraz handlowe z początku lat 70 – tych.

Przejęcie władzy przez prezydenta de Klerka (1989 r.), skutkowało szybszym demontażem apartheidu. Nowy prezydent dążył również do zniesienia międzynarodowych sankcji. W 1990 r. Nelson Mandela został wypuszczony z więzienia. Doszło również do legalizacji największej partii opozycyjnej (Afrykańskiego Kongresu Narodowego – ANC) oraz innych nielegalnych dotąd ugrupowań. W 1992 r. Afrykanerzy podczas referendum opowiedzieli się za zakończeniem apartheidu. Dwa lata później, ANC zdobyło większość w parlamencie. Wspomniana partia wygrywała również kolejne wybory parlamentarne (1999 rok, 2004 rok, 2009 rok i 2014 rok).

Wymień, prześlij randy

Zmiany polityczne przełożyły się na wygląd południowoafrykańskich banknotów. Jeszcze w połowie lat 80 – tych, emitowano pieniądze z wizerunkiem holenderskiego gubernatora Jana van Riebeecka (patrz poniżej). Począwszy od 1992 roku, w obiegu pojawiła się pierwsza seria banknotów z wizerunkiem wielkich zwierząt Afryki (zobacz druga poniższa grafika).

Kolejne lata po politycznej rewolucji, przyniosły spadek inflacji i wzrost tempa rozwoju gospodarczego (patrz powyższe wykresy). Mimo tej poprawy, kurs randa względem dolara spadał do początku minionej dekady. Wtedy spadki zostały zatrzymane na wskutek globalnej deprecjacji dolara (spowodowanej m.in. ogromnym deficytem handlowym USA). Dla południowoafrykańskiej gospodarki, szczególnie pomyślne były lata 2004 – 2007. Początek globalnego kryzysu gospodarczego w 2008 roku, stał się sporym ciosem dla gospodarki RPA. Wspomniany kraj wprawdzie nie przeszedł głębokiej recesji gospodarczej (patrz poniższy wykres), ale tempo jego rozwoju znacząco spadło. Przyczyną było między innymi osłabienie chińskiej oraz amerykańskiej gospodarki. W tym kontekście warto pamiętać, że do Chin trafia 10% południowoafrykańskiego eksportu. Analogiczny wynik dotyczący USA to 8%.

Warto dodać, że RPA jest dręczone przez liczne strukturalne problemy. Mowa o wysokim bezrobociu (realnie 40%), jednym z największych na świecie poziomów rozwarstwienia majątkowego, nadmiernych wydatkach socjalnych, zbyt mocnej pozycji związków zawodowych, deficytach prądu, nielegalnej imigracji (m.in. z Zimbabwe), powszechnej korupcji i ogromnej skali przestępczości. Problemy z zapewnieniem bezpieczeństwa przez państwo, skutkują m.in. emigracją białych Afrykanerów i najlepiej wykwalifikowanych pracowników z grupy Afrykanów oraz koloredów. Sytuacji nie poprawiają problemy z korupcja wśród polityków oraz propozycje reformy rolnej, która ma się wiązać z odebraniem ogromnych połaci gruntu białym farmerom (posiadającym ponad 80% ziemi uprawnej). W ostatnim czasie, rand mocno ucierpiał między innymi po zapowiedzi radykalnej reformy rolnej i ogłoszeniu prawie 800 zarzutów korupcyjnych dla prezydenta Zumy.

Emitent, wartość emisji i zasięg obowiązywania waluty RPA

Republika Południowej Afryki posiada swój centralny bank, którego kompetencje są podobne jak w przypadku innych państw. Nazwa wspomnianego banku (South African Reserve Bank – SARB) wyraźnie nawiązuje do czasów brytyjskiej kolonizacji. Jest to zrozumiałe, gdyż Południowoafrykański Bank Rezerw powstał w 1921 roku. Co ciekawe, SARB jest prywatną spółką z dwoma milionami wyemitowanych udziałów. Jedna osoba fizyczna lub prawna, nie może posiadać więcej niż 10 000 udziałów. Taki model własnościowy jest utrzymywany od początku działania SARB. Obecnie Południowoafrykański Bank Rezerw posiada prawie 700 udziałowców, którzy mogą liczyć na dywidendę. Warto dodać, że konstytucja RPA z 1996 r. zapewnia autonomię dla opisywanej instytucji. W praktyce działania i decyzje SARB nie są jednak wolne od politycznych nacisków. Spory dotyczą przede wszystkim antyinflacyjnej polityki, którą stara się prowadzić Południowoafrykański Bank Rezerw.

Bank centralny RPA oprócz prowadzenia polityki monetarnej zajmuje się np. kontrolowaniem emisji pieniądza gotówkowego i nadzorem nad systemem finansowym oraz płatniczym. Podobnie jak polski NBP, Południowoafrykański Bank Rezerw działa również jako bank rządu, czuwa nad kursem walutowym i zarządza złotem oraz rezerwami walutowymi kraju. Ważnym obowiązkiem SARB jest także działalność analityczna. Na stronie wspomnianego banku centralnego, można znaleźć między innymi dane o podaży krajowego pieniądza. Te statystyki z czerwca 2017 r. wskazują, że wówczas agregat monetarny M3 dla randa miał wartość 3,20 bln ZAR (0,93 bln PLN). Porównywalny wynik z Polski uwzględniający m.in. gotówkę w obiegu i depozyty bankowe to 1,26 bln PLN (dane za czerwiec 2017 r.).

Różnica podaży złotego i randa wynika przede wszystkim z relacji dotyczącej wielkości polskiej oraz południowoafrykańskiej gospodarki. Według najnowszych danych Banku Światowego (z 2016 r.), Polska ma produkt krajowy brutto (PKB) o nominalnej wartości około 470 mld USD. Taki wynik zapewnia naszemu krajowi 23 miejsce w globalnym rankingu (na 217 klasyfikowanych państw). Pod względem nominalnej wielkości gospodarki, RPA mocno ustępuje Polsce, osiągając wynik na poziomie 295 mld USD (38 miejsce w rankingu PKB z 2016 r.). Wskaźnik PKB per capita dla Republiki Południowej Afryki jest znacznie niższy od „polskiego”, gdyż opisywany kraj zamieszkuje 56 mln osób. Warto dodać, że randa jako swojej waluty używają również mieszkańcy Lesotho, Suazi, Namibii oraz Zimbabwe. W ostatnim z wymienionych krajów, rand jest nieoficjalnym środkiem płatniczym. Z kolei Lesotho i Suazi to dwa niewielkie państwa, które są bardzo mocno uzależnione gospodarczo od RPA (podobnie jak Namibia).

Wymień, prześlij randy

Polityka monetarna emitenta ZAR

Doniesienia renomowanych mediów gospodarczych (m.in. Bloomberga) wskazują, że Południowoafrykański Bank Rezerw ostatnio znajduje się w trudnej sytuacji. Mowa o nieporozumieniach z politykami, którzy chcą realizować bardziej proinflacyjną strategię i stymulować wzrost gospodarczy przez bodźce fiskalne. Bank centralny RPA zamierza z kolei stać na straży niskiej inflacji. Mowa o rocznym wzroście cen wynoszącym około 5% – 6%, który w warunkach RPA jest uważany za akceptowalny. Warto wspomnieć, że Południowoafrykański Bank Rezerw ustalił swój cel inflacyjny w przedziale od 3% do 6%. Prognozy Międzynarodowego Funduszu Walutowego wskazują, że do 2020 r. utrzymanie inflacji w ryzach nie powinno stanowić problemu, o ile będzie kontynuowana obecna polityka monetarna. Jej dotychczasowe wdrażanie, zaowocowało utrzymaniem stabilnego poziomu inflacji (około 5% – 6% od 2010 r.). Wcześniej mieliśmy do czynienia z krótkookresowym przekroczeniem poziomu 10% (patrz poniższy wykres).

Nacisk na władze SARB wynika z faktu, że prognozy gospodarcze na najbliższe lata nie są najlepsze. Międzynarodowy Fundusz Walutowy przewiduje, że rachityczny wzrost PKB z 2017 r. (0,7%) przyspieszy do 2,2% w 2020 r. (patrz poniższy wykres). Gospodarka RPA, która jest gnębiona przez liczne problemy strukturalne, nie osiągnie jednak poziomu 2,5% – 3,0%. Taki scenariusz powolnego „odbicia” gospodarczego, oczywiście nie odpowiada lokalnym politykom. Podobnie jak w wielu innych przypadkach, mają oni nadzieję, że dzięki stymulacji budżetowej i niskim stopom procentowym uda się przyspieszyć wzrost gospodarczy bez znaczącego podwyższenia poziomu inflacji.

Niewielka obniżka głównej stopy procentowej RPA (z 7,00% do 6,75%) w lipcu 2017 r. może być zapowiedzią pewnego złagodzenia polityki monetarnej (patrz drugi poniższy wykres). Warto dodać, że wspomniana stopa SARB już od początku bieżącej dekady wynosi około 5% – 7%. Redukcja głównej stopy procentowej wiąże się z faktem, że Południowoafrykański Bank Rezerw niedawno obniżył prognozy wzrostu gospodarczego na kolejne lata. Dalsze obniżki prawdopodobnie będą zależały od zmian prognozowanego tempa rozwoju gospodarki. SARB chce wspierać wzrost gospodarczy poprzez obniżki ceny pieniądza, ale nie kosztem inflacji wyższej od granicy rocznego celu (6,00%).

Specyfika i znaczenie waluty ZAR na rynku FOREX

Pod względem wartości obrotu na rynku walutowym, południowoafrykański rand wyprzedza złotego. To może wydawać się nieco dziwne, zważywszy na różnicę w wielkości PKB Republiki Południowej Afryki i Polski. Stosunkowo duże znaczenie randa na FOREX-ie, wynika z kilku przyczyn. Po pierwsze, RPA jest eksporterem wielu ważnych surowców (m.in. złota oraz diamentów) i krajem z gospodarką mocno ukierunkowaną na eksport. Po drugie, rand posiada specyficzny status na globalnym rynku walutowym. Wspomniana waluta jest wrażliwa na ceny surowców masowo eksportowanych przez RPA (m.in. rudy żelaza, złota oraz platyny). Właśnie dlatego wielu walutowych spekulantów wykorzystuje randa do osiągania zysków z wymiany. Popyt ze strony takich inwestorów, winduje udział ZAR w rynku FOREX, który jest nieproporcjonalny do potencjału gospodarczego i eksportowego RPA. Dane Banku Rozrachunków Międzynarodowych (Bank of International Settlements – BIS) wskazują, że od początku minionej dekady rand cechował się następującym udziałem w wartości obrotów na rynku FOREX:

• 2001 rok – 0,9% (13 miejsce)
• 2004 rok – 0,7% (16 miejsce)
• 2007 rok – 0,9% (15 miejsce)
• 2010 rok – 0,7% (20 miejsce)
• 2013 rok – 1,1% (18 miejsce)
• 2016 rok – 1,0% (20 miejsce)

Porównywalny udział złotego w wartości FOREX-u wygląda następująco:

• 2001 rok – 0,5% (18 miejsce)
• 2004 rok – 0,4% (19 miejsce)
• 2007 rok – 0,8% (17 miejsce)
• 2010 rok – 0,8% (18 miejsce)
• 2013 rok – 0,7% (22 miejsce)
• 2016 rok – 0,7% (22 miejsce)

Wymień, prześlij randy

Trudno przewidzieć, czy w kolejnych latach rand nadal będzie popularniejszą walutą niż złoty. Południowoafrykańskiej walucie mogą zaszkodzić np. nagłe spadki wartości będące efektem kłopotów gospodarczych lub politycznych. Takie spadki wystraszą nawet bardziej skłonnych do ryzyka inwestorów.

Źródło: opracowanie Kurencja.com na podstawie danych Banku Rozrachunków Międzynarodowych (raport Triennial Central Bank Survey z 2016 r.)

Notowania waluty RPA oraz jej zmienność

Sytuacja gospodarcza i polityczna RPA , w ostatnim czasie nie sprzyjała stabilności tamtejszej waluty. Tak jak już wspominaliśmy, notowaniom randa zaszkodziły między innymi zarzuty korupcyjne prezydenta Zumy i jego nieprzemyślane wypowiedzi w sprawie reformy rolnej. Skutki tych negatywnych okoliczności są widoczne w tabeli. Poniższe zestawienie zawiera porównanie zmienności kursowej randa oraz największych światowych walut (dolar amerykański, euro, funt brytyjski, frank szwajcarski, jen japoński). Współczynnik zmienności został obliczony w relacji do złotego i dotyczy czterech okresów naliczanych wstecz od 4 listopada 2017 r. (ostatni 1 miesiąc, ostatnie 3 miesiące, ostatni 1 rok i ostatnie 3 lata).

Informacje zaczerpnięte ze strony RatesFx.com wskazują, że we wszystkich wymienionych okresach, rand był najbardziej niestabilną walutą wobec złotego. Trzeba podkreślić, że w każdym z czterech analizowanych okresów, ZAR cechuje się o wiele wyższym wskaźnikiem zmienności niż inne waluty (USD, EUR, GBP, CHF, JPY). W perspektywie ostatnich 3 lat, rand był nawet bardziej niestabilny wobec złotego niż frank szwajcarski. Taki wynik sugeruje duże ryzyko kursowe dla osób kupujących randa w celach inwestycyjnych i rodzimych przedsiębiorców sprowadzających towar (np. surowce) z RPA.

Sprawdź, w jaki sposób opisywaliśmy historię, perspektywy i znaczenie euro >

Przeczytaj nasz ciekawy opis dolara amerykańskiego, czyli najpopularniejszej waluty świata >

Zobacz, czego ciekawego można się dowiedzieć o japońskim jenie >

Dowiedz się więcej o nazwie, historii i specyfice brytyjskiego funta >

Zobacz, co warto wiedzieć o franku szwajcarskim i wzroście jego kursu z 2015 roku >

*- Wskaźnik zmienności to zannualizowane odchylenie standardowe z wahań danej pary walutowej,

Źródło: opracowanie Kurencja.com na podstawie danych RatesFx.com z 4 listopada 2017 r.

Ciekawostki związane z randem RPA

Osoby, które przeczytały nasz opis rand do końca, mogą liczyć na ciekawostki dotyczące tej egzotycznej waluty z południowej części Afryki. Warto wiedzieć, że:

• Pięciu zwierząt Afryki, które są widoczne na banknotach RPA, (wbrew pozorom) nie wybrano ze względu na ich duży rozmiar. Nosorożca, słonia, lwa, lamparta i bawoła (tzw. „wielką piątkę”), myśliwi zaliczają do zwierząt sprawiających im największy kłopot.
• Od 1961 r. do 1982 r. jeden rand posiadał większą wartość niż dolar amerykański. Obecnie (tzn. na początku listopada 2017 r.) za USD trzeba zapłacić około 14 randów.
• Rand jest walutą funkcjonująca w ramach unii monetarnej RPA z Lesotho, Suazi oraz Namibią.
• Wielu osobom RPA bardziej kojarzy się z Krugerrandem, a nie randem. Monety kruszcowe (bulionowe) nazywane Krugerrandami, zaczęto wybijać w celu ułatwienia sprzedaży złota z RPA (a później także srebra oraz platyny). Na każdym Krugerrandzie znajdziemy wizerunek antylopy szpringbok (symbolu RPA) oraz profil południowoafrykańskiego polityka Paula Krugera. To właśnie od nazwiska „Kruger”. pochodzi nazwa Krugerrandów, które powszechnie są traktowane jako dobra lokata kapitału. W czasach apartheidu, niektóre kraje zabraniały zakupu monet kruszcowych z RPA.

Wymień, prześlij randy